(Thanhhoa.dcs.vn): Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa ban hành Công văn số 3640/SVHTTDL-DSVH ngày 25/7/2023 gửi UBND các huyện/ thị xã/thành phố; Trung tâm Nghiên cứu lịch sử và Bảo tồn DSVH Thanh Hóa; Trung tâm Bảo tồn di sản thành Nhà Hồ; Ban Quản lý di tích Lam Kinh, đề nghị tăng cường quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh.

Theo nội dung Công văn, trong thời gian vừa qua, trên địa bàn tỉnh đã và đang có hiện tượng vi phạm quy định của pháp luật cũng như vi phạm nguyên tắc trong thực hành di sản văn hóa phi vật thể, đặc biệt là di sản được UNESCO ghi danh: Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt và có xu hướng gia tăng, thậm chí được thực hiện bởi một số Nghệ nhân ưu tú; việc tổ chức các hoạt động văn nghệ có diễn xướng hầu đồng không đúng bản chất và không gian thực hành của di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, làm sai lệch giá trị của di sản văn hóa phi vật thể.... Nhận thức của cán bộ quản lý ở một số địa phương đối với Luật Di sản Văn hóa, các Nghị định, Thông tư hướng dẫn thi hành các văn bản dưới luật còn hạn chế; một số nơi tự ý hội nhập, đưa các yếu tố văn hóa ngoại vào thực hành với di sản văn hóa truyền thống, nhất là trong thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, như: Âm nhạc, trang phục, đạo cụ, đồ lễ dâng cúng... Việc thực hành tín ngưỡng tùy tiện ở nhiều không gian chưa phù hợp như: Đình, Chùa, Miếu... người thực hành nghi lễ có biểu hiện lệch chuẩn từ trang phục, đạo cụ, nội dung hát văn hầu đến vũ đạo… làm mất đi sự nghiêm túc và tính linh thiêng; mang tính chất thương mại hóa, đưa màu sắc mê tín vào các giá đồng như: Sắm đồ lễ đắt tiền, được sản xuất nước ngoài, sử dụng tiền Việt Nam đồng mệnh giá lớn để dâng lễ hầu, phát lộc... Những hiện tượng này đang làm lệch lạc những giá trị tốt đẹp của di sản văn hóa. Hiện tượng lạm dụng đốt vàng mã gây ô nhiễm môi trường, sử dụng tiền mệnh giá lớn khi ban phát lộc, rút quẻ, xem tướng số, một số thanh đồng lợi dụng việc “nhập thánh” phán truyền, gây hoang mang cho nhân dân để trục lợi, làm ảnh hưởng đến thuần phong mỹ tục và nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt. Trang phục trình diễn của các thanh đồng, cung văn đã và đang bị “hiện đại hóa” ít nhiều. Không ít những bộ trang phục, hoa văn trang trí mới đã được thiết kế mới, đưa vào hoạt động diễn xướng khiến cho người xem không nhận ra chủ nhân của các bộ lễ phục đó là vị thần nào trong văn hóa dân tộc của người Việt. Âm nhạc đóng vai trò quan trọng giúp các thanh đồng “thăng bóng”, “nhập đồng”; nhưng gần đây đội ngũ cung văn xuất hiện không ít người mới học nghề dăm ba tháng gia nhập các ban cung văn ở các đền phủ, dẫn đến tình trạng biến dạng nhiều lời hát, vần điệu trong Hát văn... Với số lượng cung văn đông, cộng với thiết bị âm thanh chuyên dụng được mở hết công suất, không gian của từng cung hầu chật hẹp, cung nọ lấn át cung kia tạo nên khối tiếng ồn hỗn độn, mất đi vẻ tôn nghiêm nơi bản đền, bản phủ.

Thực hiện chỉ đạo của UBND tỉnh và của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch về việc tăng cường quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể; Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đề nghị UBND các huyện/thị xã/thành phố chỉ đạo các phòng, ban, đơn vị, xã/phường thực hiện một số nội dung như sau:

1. Tiếp tục triển khai thực hiện các hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản theo đúng Chương trình hành động quốc gia về bảo vệ và phát huy giá trị Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại Thực hành tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt giai đoạn 2017 – 2020 và chỉ đạo của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tại văn bản số 618/BVHTTDL-DSVH ngày 12/ 02/2018 về việc chấn chỉnh hoạt động Hầu đồng trong thực hành di sản Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt; các nội dung chỉ đạo, hướng dẫn của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tại các văn bản hướng dẫn UBND các huyện, thị xã, thành phố chỉ đạo các phòng, ban, đơn vị liên quan tăng cường công tác quản lý Nhà nước về di sản văn hóa, trong đó chú trọng nội dung đối với việc Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu: "Chỉ tổ chức hầu đồng ở những nơi có điện thờ Mẫu hoặc di tích thờ Mẫu; không tổ chức nghi lễ hầu đồng ở khu vực công cộng với tính chất một loại hình dịch vụ hay ca nhạc đường phố; phải xây dựng kế hoạch, chương trình, nội dung tổ chức cụ thể, quy định rõ không gian và thời gian thực hành hầu đồng tại di tích, trình cấp có thẩm quyền xem xét, cho phép tổ chức; hạn chế sử dụng vàng mã, đồ lễ đắt tiền, tiền Việt nam để chia, phát lộc trong lễ hầu đồng tại các di tích; xử lý kịp thời các hành vi lợi dụng hầu đồng, lợi dụng niềm tin của nhân dân để trục lợi, kiếm tiền, làm ảnh hưởng đến đời sống tâm linh, tinh thần của Nhân dân, trái với thuần phong mỹ tục, nếp sống văn hóa của dân tộc" và các biện pháp bảo vệ được ghi trong hồ sơ khoa học (đối với các di sản được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia).

2. Tăng cường tổ chức tuyên truyền, phổ biến pháp luật, hướng dẫn nghiệp vụ bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể tại địa phương.

3. Nâng cao nhận thức cho nghệ nhân, người thực hành và cộng đồng về giá trị của di sản văn hóa phi vật thể; có biện pháp nhắc nhở và chấn chỉnh đối với các nghệ nhân, người thực hành, đặc biệt là nghệ nhân đã được phong tặng danh hiệu vinh dự Nhà nước, đối với việc tham gia vào các hoạt động làm biến dạng, thực hành sai lệch di sản. Nghệ nhân cần nâng cao vai trò truyền dạy di sản và nêu gương trong thực hành đúng để gìn giữ di sản văn hóa phi vật thể.

4. Kiểm tra, phát hiện, ngắn chặn, kịp thời xử lý nghiêm các hành vi lợi dụng việc thực hành, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể để trục lợi, hoạt động mê tín dị đoan và thực hiện những hành vi khác trái pháp luật, những hành vi làm sai lệch giá trị của di sản văn hóa phi vật thể, như: Thực hành di sản không đúng với bản chất và tính chất truyền thống của di sản; thay đổi, bổ sung các yếu tố mới và biểu diễn di sản mà không có sự đồng thuận của cộng đồng; đưa di sản ra trình diễn ngoài phạm vi không gian thực hành của di sản; lợi dụng danh hiệu di sản để tổ chức các sự kiện hội họp, giới thiệu, tập huấn về di sản mà không có sự hiểu biết đầy đủ của cộng đồng, không đúng với tinh thần Công ước 2003 và Luật Di sản văn hóa.