(Thanhhoa.dcs.vn): Hoằng Hóa là vùng đất có bề dày truyền thống văn hóa lịch sử, địa linh nhân kiệt; việc bảo tồn, phát huy giá trị các di tích xếp hạng và di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn huyện là vấn đề quan trọng gắn liền với việc phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, đơn vị. Những năm qua, thực hiện các chủ trương của Trung ương, của Tỉnh về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước; công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di tích, di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn huyện đã được các cấp ủy đảng, chính quyền quan tâm và bước đầu đạt được những kết quả tích cực; nhận thức của cán bộ, đảng viên và nhân dân về việc bảo vệ, gìn giữ và trùng tu, tôn tạo di tích được nâng lên.
Toàn huyện hiện có 93 di tích lịch sử, văn hóa và kiến trúc nghệ thuật đã được xếp hạng, bao gồm 16 di tích cấp Quốc gia, 77 di tích cấp tỉnh (trong đó: có 29 di tích là đền thờ; 20 di tích là đình; 06 di tích là chùa; 03 di tích là nghè; 26 di tích là nhà thờ họ; 06 di tích là di tích lịch sử cách mạng; 01 di tích khảo cổ học; 02 di tích là kiến trúc nhệ thuật nhà cổ). Công tác bảo tồn, phát huy giá trị các di tích xếp hạng trên địa bàn huyện được quan tâm đẩy mạnh, nhiều công trình di tích đã được trùng tu, tôn tạo và phát huy giá trị với tổng mức đầu tư lên tới hàng trăm tỷ đồng, như: Di tích đền thờ Tô Hiến Thành, xã Hoằng Tiến; Đền thờ tướng quân Lê Phụng Hiểu, xã Hoằng Sơn; Đền thờ tướng quân Cao Bá Điển, xã Hoằng Giang; Đền thờ Thái bảo Thọ quận công Cao Tư, thị trấn Bút Sơn; Khu văn hóa tâm linh Hòn Bò, xã Hoằng Trường, Nhà Truyền thống huyện... Các di tích lịch sử, văn hóa đang từng bước phát huy giá trị, là điểm kết nối giữa các sản phẩm du lịch, làm tăng tính hấp dẫn đối với du khách đến với huyện.
Đa số các di tích được trùng tu, tu bổ là các di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh đã xuống cấp hoặc hư hỏng do thiên tai, môi trường; việc tu bổ các di tích này chủ yếu là cải tạo, sửa chữa nhỏ như: xây nhà trưng bày, làm tường rào, cổng ngõ, lợp mái,… không làm ảnh hưởng đến các bộ phận cấu thành gốc của di tích. Phần lớn các di tích đã xếp hạng trên địa bàn đều có ban quản lý, tổ quản lý, thủ từ, thủ đền trực tiếp quản lý, nhiều di tích đã được lắp đặt camera an ninh, công tác bảo vệ di vật, cổ vật được đảm bảo.
Cùng với công tác bảo tồn, phát huy giá trị các di tích xếp hạng; việc phục dựng các loại hình di sản văn hóa phi vật thể gắn với phát triển du lịch như: tuồng cổ, chèo, ca trù, trống hội,... được quan tâm; toàn huyện có 07 nghệ nhân đã được Nhà nước phong tặng nghệ nhân ưu tú, các nghệ nhân đã làm tốt công tác lưu giữ và truyền dạy cho các thế hệ trẻ về các loại hình nghệ thuật dân gian như: hát chèo, hát tuồng, hát xẩm, ca trù, trống hội cung đình. Việc khôi phục, gìn giữ và phát huy những trò chơi truyển thống, các thuần phong mỹ tục tốt đẹp của địa phương đã thu hút đông đảo Nhân dân tham gia. Đến nay, trên địa bàn huyện đã duy trì thường xuyên các Lễ hội truyền thống như: Lễ hội Phú Khê, xã Hoằng Phú; Lễ hội Đền thờ Tô Hiến Thành, xã Hoằng Tiến; Lễ hội Cầu Ngư, xã Hoằng Trường; Lễ hội Phủ Vàng, xã Hoằng Xuân... Lễ hội đã được chính quyền và Nhân dân các địa phương tổ chức theo nghi lễ truyền thống, hướng dẫn người dân và du khách tham gia lễ hội thực hiện theo nếp sống văn minh. Vào dịp lễ, tết hằng năm tổ chức nhiều hoạt động phục vụ Nhân dân như: giao lưu văn nghệ quần chúng, sinh hoạt câu lạc bộ, thi đấu các môn thể thao truyền thống như: vật truyền thống Hoằng Lưu, Hoằng Phong; đua thuyền Hoằng Đạt, Trống hội Phú Khê Hoằng Phú, Múa đội đèn Hoằng Trạch, Múa sanh ngô Hoằng Thắng, Vật cù Hoằng Hà, bắt Chạch trong chum Hoằng Sơn... tạo nên đời sống văn hóa tinh thần phong phú mang đậm bản sắc văn hóa của địa phương.
Tuy nhiên, công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử - văn hóa và khôi phục các trò chơi, trò diễn dân gian trên địa bàn huyện gặp nhiều khó khăn về nguồn kinh phí, chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế; chưa huy động được nguồn lực của các tổ chức chính trị, xã hội và nhân dân tham gia bảo vệ phát huy các di tích và khôi phục các trò chơi, trò diễn dân gian. Việc sưu tầm, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể chưa tương xứng với tiềm năng hiện có; công tác nghiên cứu sưu tầm còn mang tính dàn trải, chưa có chiều sâu, nhiều di sản văn hóa phi vật thể đã được sưu tầm nhưng chưa được đưa vào khai thác, sử dụng trong đời sống. Công tác tuyên truyền, quảng bá giới thiệu và giáo dục, nâng cao nhận thức của cộng đồng dân về giá trị của di tích và văn hóa phi vật thể chưa được các cấp ủy, chính quyền chú trọng. Một số địa phương còn trông chờ, ỷ lại vào sự đầu tư của ngân sách cấp trên mà chưa huy động được nguồn lực tại chỗ, công sức của cộng đồng dân cư. Công tác phát huy giá trị di tích gắn với phát triển du lịch chưa xứng với tiềm năng, lợi thế của địa phương, đơn vị.